KPSS Genel Kültür Soruları: Eylül 2018

Türk sözcüğü ilk Çin kaynaklarında, Türkiye sözcüğü ilk Bizans kaynaklarında geçer.
Anav: en külüstür, kültür bölgesi
Afenesyova: Türklere ilişkin yapıtlar, Türklerin en külüstür kültür merkezi Tagar: En gelişmişidir.
Nerelere göç ettik? Çin’e, Suriye’ye, Hindistan’a, Mısır’a, Anadolu’ya, Avrupa’ya
Neden göç ettik?: Çin baskısı, Kuraklık, Kar fırtınaları, Hayvan hastalıkları, Çin-Moğol baskısı, Göç eden boyun diğer boyu takip etmesi, boyların kendisi aralarındaki mücadeleleri, Otlak-sulak arazilerin azalması.

TÜRK TARİHİ VE TÜRK DEVLETLERİ

İSKİTLER

İlk Türk Boyu İskitler’dir.
-“Bozkırın Kuyucuları” isimiyle anılır.
(maden)
-Tomris (ilk bayan hükümdar)
-At koşum takımları ve eğerleri yapmışlar.
-İlk kez Hayvan uslubu sanatını geliştirmişlerdir.
Alper Tunga (Firdevsinin Şehname yapıtında “Afrasiyap” isimiyle geçen kişi Alper Tunga’dır) Firdevsi Şehname isimli yapıtını Gazneli Mahmut için yapmıştı.

ASYA HUN DEVLETİ (BÜYÜK HUN DEVLETİ)

İlk Türk Devletidir.
İlk hükümdarı Teoman (orta asyadaki Türkleri bir bayrak altında topladı)
Metehan-onlu sistem-
Hun ne demek? : Koyun Çin kaynaklarında: Kavim, Halk, Küme demektir.
İpek yolu için Çin ile mücadele ettiler.
Çinliler çin seddini yaptı.
Çini vergiye bağladı.
(asimile olmamak için yerleşmemiş)
Ki-oktan ardından çinlileşmeye başladılar.
(Çinli prenseslerle evlilik.)
Not: Yurt sevgisinden ilk söz eden Metehan’dır.
Not: İstiklali feda etmeyi gülünç ve utanç bulan Batı Hun hükümdarı ÇiÇi dir.
Zamanla Kuzey ve Güney olarak 2ye ayrılır.
Kuzey: Hunalar Balamir öncülüğünde Karadenizin üzerinden Avrupa’ya göç ettiler.
Kavimler Göçü
Göçlerin Sonucu:
Roma 2ye ayrıldı.
Doğu Roma-Batı Roma
Avrupa Hun devleti kuruldu
Hristiyanlık yayıldı
Skolastik düşünce (papaz ne derse o, sorgulanamayan düşünce) 375-İlkçağ kapanmış, Ortaçağ başlamıştır.

AVRUPA HUN DEVLETİ

Atilla Doğu Romayı “Margos ve Anatolyos” anlaşmalarıyla vergiye bağladı.
Atilla gözünü Batıya çevirir.
Roma halkı Papadan takviye ister.
*Papa (I.Leon) Atilladan ricada yer alır.Roma Hristiyanlarca mukaddes.
*Sasanilerin Avrupa Hunlarını rahatsız etmesi hasebiyle Romayı almaktan vazgeçti.
(vazgeçme nedenleri)
Atilladan ardından Uldız; Anadolu’ya seferler yapmıştır.
(Anadoluya ilk seferler yapılmış)
Atilla’nın ünvanları:
-Tanrının kırbacı(kamçısı),
-Hun-Burgon mücadelesinde (Nibelungon destasında “Etzel” ismiyle geçer.)(Almanların destanı)
-Cesur kavimlerin efendisi
-Macarlar Atillayı ataları kabul ediyorlar.
Avrupa Hun Devleti iki tarafındada Roma olduğundan zaman içinde asimile olacak ve yıkılacak.
Avarlar
Hunlar ile Avarların ortak özelliği: Avrupa’da devlet kurmaları.
Avarlar: Sasanilerle beraber ilk defa İstanbul’u kuşatmışlardır.
Hristiyanlığı resmi din olarak kabul etmişlerdir.
;Kurucusu Kadın Han’dır.
Üzengi yapımını Avrupalı’lara öğrettiler.
Töles başkaldırısı neticesi yıkıldılar.
Bumin kağan avarların demircisidir.
Avarların kızını istemiş, vermeyince Avarlara başkaldırı ediyor.
Bumin Kağanda Göktürk Devletini kurdu.

GÖKTÜRK DEVLETİ (KÖKTÜRK)

Kurucusu Bumin Kağan Başkent:Ötüken
Asya Hunlarından ardından ilk kez Orta Asya’da politik birliği sağlandı.
To-po kağan Budizmi kabul etti
Tötü Kanalı: Asya Hunları yapmış, Göktürkler saatinde kullanılmış sulama kanalıdır.
Not: Göktürkler Sasaniler ile anlaşıp Akhunları, Ardından Bizans ile anlaşıp Sasanileri yıkmışlardır.
Bizansla ilk diplomatik ilişki.
Bizden giden ilk elçinin adı “Manyak”
Bizanstan gelen elçinin adı “Zemergos”
Zamanla ikiye ayrılmıştır (doğu-batı)

II.GÖKTÜRK DEVLETİ

Kutluk Kağan (“İlteriş” ünvanıyla başa geçmiştir) (İlteriş: derleyen, toplayan) Orhun Abideleri bu devletin saatinde yapılmıştır.
Uygurlar doğrulusunda yıkılmıştır.
Not Türk tarihinde ilk ulusal özgürlük ayaklanması Kürşad Ayaklanmasıdır.
Ayrıca Kürşattan ardından NİŞUFU isminde bir kişi de başkaldırı etmiştir.

UYGURLAR

Çİn kaynaklarında “Uygur” sözcüğü “akraba, şahin gibi dolaşan” manasındadır Maniheizm ve Budizmi benimsemiştir.
Et yasak, Savaşmak yasak.
Tarımda; Darı ve Yonca üretimi
İlk yerleşik yaşama geçen
Hareketli harf sistemiyle matbaa
Örgün eğitim düzeneğinin ilk örnekleri Uygurlar zamanında
Tiyatro (ortaoyununun temeli), Şan, opera, pandomin uygurlarda
Töreyi yazıya geçirmiş, Yazılı hukuk kuralları
Moğolların “Benim hocam” olarak nitelendirdikleri türkler Uygur Türkleridir.
Tük bankacılık düzeneğinin esasları bu dönemde atılmıştır (Çin’e borç vermiş)

KIRGIZLAR

Ölüleri yakan tek Türk kavmi
Dünya tarihinde milletler arası yarışma düzenleyen ilk devlettir.
Manas: Dünyanın en uzun destanı.
Halen sürüyor.(canlı destan) Kırgız yerine ilk kez Orhun abidelerinde rastlarız.

HAZARLAR

(günümüzde Polonya’da yaşar) (***) (hazar barış çağı) Yahudi (Yahudi) Hoşgörü
Ticaretle uğraşır.(hayvan kürkü) (kürk yolu)
Haz(hazarlar Müslüman yöneticilerine bu ismi vermişlerdir)
İlk kez kendisi ordularına ücretli askerler almıştır.

PEÇENEKLER:

Bizans ordusunda ücretli askerlik yapmışlardır.

OĞUZLAR:

Orhun abidelerinde ismi geçer.”Kalabalık” manasında gelir.
BSD ve Osmanlı Devletinin kurulmasında tesirli olmuşlar.
Müslüman oğuza: Türkmen
Hristiyan oğuza: Uz adı verilir.

UZLAR

Uzlar günümüzde Romanya’da Gagavuz isimiyle yaşarlar.
Malazgirt savaşında peçenekler gibi savaşı Selçukluların kazanmasına tesirli olmuş.

BULGARLAR (***)

İlk Müslüman Türk Devletidir.
Avrupa’nın kuzeyinde İslamiyeti kabul ettiler.
(İtil Bulgarları)
İtil Bulgarları : Müslüman
Almış Han saatinde Müslüman olmuşlar.(Müslüman tüccarlar etkilemiş)
(tüccar olan)İbni Fadlan “RİGLE” seyahatnamesinde İtil Bulgarlarından bahseder.
(***)
Tuna Bulgarları: Hristiyan Borishan saatinde.
Çar ünvanını kullanmışlar.

TÜRGİŞLER:

Kendisi yerine para bastıran İlk Türk Devleti BAGA TARKAN’dır.

AKHUNLAR:

İpek yolu için mücadele ettiler.
Not: Göktürkler Sasaniler ile anlaşıp Akhunları, Ardından Bizans ile anlaşıp Sasanileri yıkmışlardır.

BAŞKIRTLAR:

Rusyaya baş kaldırdı.
Günümüzde Rusya Federasyonu içinde yaşar.

KIPÇAKLAR (KUMANLAR)

Dede Korkut hikayelerine (oğuzlarla gerçekleştirdikleri mücadeleler) mevzu olmuş İgor destanına (ruslarla gerçekleştirdikleri mücadeleler) mevzu olmuş
Kodex Kumanüs isminde kendilerine sözlük hazırlamışlar.
(Avrupa’ya Göç Edenler: Hunlar, Avarlar, Macarlar, Peçenekler, Uzlar, Sibirler)

SİBİRLER (SABARLAR)

Sibir: yoldan çıkan manasında.
Not: Günümüzde ki
“Yakutlar” İskitlerin torunudur.
Karayimen Karaçay Hazarların devamı Gagavuzda yaşayan Türkler Uzların devamı Şincanda yaşayan Türkler Uygurların devamı

İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ KÜLTÜR VE MEDENİYET

Devlet Yönetimi

Hükümdarın kullanmış olduğu semboller:

Otağ (çadır) Örgin (taht)
Çetr (şemsiye) Kotuz(sorguç):tüğ Nevbet (davul) Kamçı (Berge)
Ünvanlar:
Toy (ziyafet) Ordu
Kemer (kur) Kama (yay) Tuğ (sancak) Kılıç
Han, Hakan, Kağan, Yabgu, İlteriş, İlteber, İdikut, Şanyü, Tanhu, Erkin Gök Ilâh (***)
Kut (siyasi)

İkili Teşkilat:

Batıda Yabgu,
İkili teşkilat Asya Hunları hariç tüm devletlerde kullanmıştır.
(hangisinde çift teşkilat görüşmez diye bir sual gelirse; şıklara bak, Asya H.varsa işaretle) Asya Hunlarında 3lü teşkilar bulunmaktadır.
(Doğu-Merkez-Batı)

Kurultay (Toy/Kengeş) (bugünkü Bakanlar Kurulu) Katılanlara TOYGUN adı verilir.
Üyeleri: Hakan, Hatun, Boy Beyleri, İleri Gelenler, Hanedan üyeleri, Komutanlar Hatun (Katun); elçi kabul eder, kendisine ilişkin askeri ve sarayı var, devleti yönetir.
Boy Beyleri: Bugünkü parlamento.
Milletinde meseleleri görüldüğü için “Demokratik”tir.
Kurultay Bazı durumlarda Danışma, Bazı durumlarda Hüküm organıdır.
*Kurultay Hakan’ı seçer
*Kurultay Hakan’ı denetler
*Törelerin uygulanmasını sağlar.
*Eğer Hakan töreye uymazsa Hakan’ı görevinden alır.
*Kurultay töreleri Hakan’ın isteğiyle değiştirir.
*Her türlü sorun kongrede görüşülür (din dahil)
Kurultay; Hazarlarda “İhtiyar Meclisi”, Peçeneklerde “Komenton” gibi adlar alır.

Devlet Görevlileri:

Küç(güç) Ülüş (7sene bolluk var) (askeri) (ekonomik)
Doğuda Hakan
Apa
Tudun
Yabgu
Tigin
İnanç/İnal(ataman) : Tiginlerden sorumlu
: Sivil yönetici
: Vergi memuru : Batı sorumlusu : Hakanın oğlu
Ayuki
Aygucı
Sübaşı
Tarkan
Tamgacı (Bitikçi): Yazıcı Tutuk: Askeri vali
Şad
Ağılıg
Yarlıg
Yargucı : Yargıç/Hakim
**Şad: Tiginlerin eğitilmesi için başka yere gittikleri vakit aldıkları ünvandır.
: Hanedan üyesinden Komutan :Hazinden sorumlu
: Hükümdarın emri
Böri : Göktürklerdeki Kağan muhafız birliği Nazır (Buyruk) : Bakan
Otacı : Hekim/Tabib
: Hükümet
: Vezir
: Oğuzlarda Komutan : Komutan
Ordu
Ücretsiz (gönüllü) (Hazarlar hariç)
Ordu-Millet anlayışı (savaş süreyi herkes asker)
Onlu Düzenek (Askeri) (Mete Han’ın tahta çıktığı tarik Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi kabul edilir)
Onbin—tümen—tümenbaşı Bin——-tabur—-binbaşı Yüz——bölük—-yüzbaşı On——-tabur—-onbaşı
-Yelme: Savaş süreyi düşmanın durumunun öğrenilmesi emeliyle gönderilen keşif birimine adı verilir.
Yelme’nin Osmanı’da karşılığı “Akıncı”dır.
(****)
Türklerin dünyayı askeri bölgede etkiledikleri yönler:
-onlu sistem
-Üzengi yapımını öğrettik
(üzengi:ayağını kitleyen mekanizma, beygir üzerinde balans ve güç almayı sağlıyor)
-Konserve yapımını öğrettik (savaşta lazım)
-Ceket(avcı yeleği) ve pantolon giymeyi öğrettik (savaş sırasında şalvar ve pelerin engeldir) -Islıklı ok (Metehan buldu.
(mete nereye ok atıyorsa, herkes oku o yöne atıyor)
-Savaş taktikleri; Turan- Hlal-Kurt kapanı-Islıklı ok Pusu Düzmece Ricat (geri çekilme)

HUKUK

Töre: Yazısız hukuk kaideleri.
Töreler değiştirilebilir.(Hakanın isteğiyle Kurultay’ın kararıyla) (İlk 4 maddesi değişmez: Adalet(Könilik), İyilik(Uzluk), Bağımsızlık(Oksızlık) hariççç)
Hapis cezaları göçebelikten kaynaklı kısadır.
(10 günü geçmez)
Bazı suçların cezası İdam, Barış süreyi rastgele birine kılıç çekmenin cezası İdam, casuzluk İdam) Yargan: Yargıç
Tüz: (kpss) Devlet ile vatandaşın karşılıklı olarak görevlerini belirten yazısız sözleşme.
Töreleri yazıya geçiren devlet: Uygurlardır.
(Günümüzdeki Tüzük sözcüğü.)

SOSYAL-EKONOMİK HAYAT

Savaşçı
Sanat: Hayvan üslubu
Taşınabilir eşyalar (halı, kilim, çul, iğne oyası)
Ekonomi hayvancılık
Kölecilik, sınıf ayrımı göçebelikten kaynaklı yok.
Oguş(aile)—Urug(soy)—Boy (boy-bod)—-Budun(millet)—-İl(devlet) Yurt(çadır) Halkın kaldığı çadırlara adı verilir.

DİN VE İNANIŞ (***)

Dinler
Göktanrı Maniheizm Musevilik(Yahudilik) Hristiyanlar İslamiyet
Budizm Maniheizm Şamanizm(sihir)
İnanış
Doğalar Kült Atalar Kültü Yer-Gök-Su İnancı Totemizm (uğur)
Kavramlar
şaman: sihir
Kült:inanç
Kurgan: Mezar
Yuğ: cenaze töreni
Balbal (bengütaş): kabir taşı Kam(Baksı): Din adamı
.
Anne (Ög)
Baba (Kong) Törün(düğün)
Tek eşlilik (monogami) Kımız(milli içeceğimiz)
*Ölüden ardından yaşamı; Balbal, Kurgan, Mumyalamak gösterir.(balballarında dirileceğine inanırlar) Akkoyun ve Karakoyunlular Balbal(Bengütaş) geleneğini devam ettirmişlerdir.
Uçmağ: cennet Tamu : cehennem Umay: ruh/melek Eşük : kefen

YAZI DİL VE EDEBİYAT

Alfabeler
Orhun alfabesi (Göktürk): ilk ulusal alfabesi Uygur alfabesi (milli)
Latin Alfabesi
-Edebiyat-
Sözlü Edebiyat:
Çin alfabesi Soğd Alfabesi
Kiril alfabesi Arap Alfabesi
Sav : Atasözü (*)
Sagu : Ağıt (*)
Koşuk : Kopuz(saz)lar eşliğinde söylenen şiirler.
Hikaye : Dede Korkut Öyküleri (Oğuzlar ile Kumanlar arasındaki mücadeleyi anlatır)
Destanlar:
-Alper Tunga ve Şu: İskitler
-Ergenekon ve Bozkurt: Göktürk (Dağın yarılarak çıkılması)
-Oğuz Kağan Destanı: Asya Hun *** “Oğuz Kağan” isimiyle söz edilen kişi METEHAN’dır.
-Türeyiş ve Göç: Uygurlar
-Manas Destanı: Kırgızlar
-Atilla ve Büyülü Geyik: Avrupa Hunları
Yazılı Edebiyat
Orhun Abideleri (kitabeleri, yazıtları)
Kutluk (2.Göktürk) saatinde yazıldı
Bugün Moğolistan’da
Hükümdarın halka karşı görevlerini ve Çin entrikalarını anlatılır.
Halkın devlete karşı sorumluluğunu anlatır.
İlk siyasetname örneğidir.
açı doyurmak, çıplağı giydirmek: Sosyal Devlet
Bir yönü Çince, Diğer yönü Orhunca (Türkçe)’dir.

KPSS Genel Kültür Soruları

30 Eylül 2018 Pazar

İLK TÜRK DEVLETLERİ