Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar

Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar hususu kpss coğrafya dersi abuhava elemanlarının alt konularından bir tanesidir.
İklim elemanlarının bir kısmı olan Türkiye’de Hararet konusunu bir evvelki konumuzda incelemiştik.
Sıradaki konumuzda ise Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar kısmında bulunan Türkiye’de tesirli olan basınç merkezleri ile Türkiye’de tesirli olan rüzgarlar başlıklarını inceleyeceğiz.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar
Atmosferi oluşturan muhtelif gazların yeryüzüne yaptığı tesire, kuvvete hava basıncı adı verilir.
Bu basıncı etkileyen etkenler şunlardır:
Sıcaklık: Basınçla aksi ilişkilidir.
Yükselti: Basınçla aksi ilişkilidir.
Yerçekimi: Basınçla doğru ilişkilidir.
Yoğunluk: Basınçla doğru ilişkilidir.
Isınma ve soğumaya bağlı olarak meydana çıkan basınçlara termik basınç, dünyanın hareketi ile meydana gelen basınçalara ise hareketli basınç adı verilir.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konusunu ilgi edilmesi lüzumlenen ehemmiyetli konularımızdandır.
Ülkemiz değişik basınç merkezlerinin tesiri altına girer.
Bunlar;

a. Sibirya Yüksek Basıncı: Ülkemize kuzeydoğudan gelen bu basınç kış aylarında tesirli gerçekleşir.
Sıcaklığı düşürür, kışların sert ve ayazlı geçmesi bu basınca bağlıdır.
Termik orijinli bir basınçtır.
Bu basınç tesirli olduğunda ülkemizde kış defa soğuk ve kar yağışlı geçer.

b. Asor Yüksek Basıncı: Ülkemize çoğunlukla güneybatıdan gelen hareketli orijinli basınçtır.
Özellikle tesiri Güneydoğu Anadolu ilçesinde yaz aylarında yüksek sıcaklıkların yaşanması ile görülür.
Yazların kurak geçmesine yol açar.

c. Basra Alçak Basıncı: Güneydoğu istikametinde tesirli olan bu basınç sıcaklıkları arttıran termik orijinli bir basınçtır.
Genellikle ısısı çoğaltır ve nem açığı oluşturur.

d. İzlanda Alçak Basıncı: Daimi tesirli olan bir basınçtır ama tesiri kış aylarında daha çok görülür.Ülkemize Kuzeybatıdan gelir ve kışların yağışlı, ılık geçmesine sebep gerçekleşir.
Yeryüzünde basınç fakının bulunduğu yerlerde meydana gelen yatay hava akımına ise yel adı verilir.
Ülkemizi etkileyen rüzgarlar;
Poyraz: Kuzeydoğudan esen rüzgardır.
Karadeniz ve Marmara’da etkilidir.
Yıldız: Kuzeyden esen rüzgardır ve çoğunlukla fırtınaya yol açar.
Karadeniz ve Marmara’da etkilidir.
Karayel: Kuzeybatıdan esen rüzgardır.
Lodos: Güneybatıdan esen rüzgardır, Akdeniz, Ege ve Marmara’da etkilidir.
Sıcak ve ılık olması nedeniyle kışın kar erimelerine sebep gerçekleşir.
Kıble: Güneyden yapıt ve Akdeniz kıyılarında yağışa sebep gerçekleşir.
Keşişleme (Samyeli) : Güneydoğudan esen sıcak ve kurak rüzgardır.
Kurutucu tesiriyle nem açığını çoğaltır.
Günbatısı ve gündoğusu rüzgarları da ülkemiz üstünde etkilidir ama bu rüzgarların paralel tesirine bağlı hararet üstünde tesiri yoktur.
Türkiye’de Basınç ve Rüzgarlar konumuza ek olarak ülkemizde görülen başka yel çeşitlerini de inceleyelim.
Enlem tesiri ile meydana gelen rüzgarlardan farklı ülkemizde deniz – kara ve vadi – dağ arasında meydana gelen meltem rüzgarları, imbat adı verilen deniz meltemleri görülür.
Yer biçimi engeline bağlı olarak meydana çıkan rüzgarlara ise föhn rüzgarları adı verilir.
Bu yel kurutucu tesir yapar, nem açığı tesiri oluşturur, karların erimesine yol açar.
Föhn ülkemizde Rize ve etrafında tesirli olmaktadır.

Osmanlı Duraklama Dönemi

Osmanlı Duraklama Devresi Osmanlı Devletinde Sokullu Mehmet Paşanın ölümü ile başlayıp Karlofça Antlaşmasına kadar süren devreye denmektedir.
Bir evvelki konumuzda Osmanlı Yükselme Devresi 1. Beyazid, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman, 2. Selim ve 3. Murat başka bir deyişle Sokullu Mehmet Paşa Dönemlerini inceledik.
Sıradaki kpss tarih konumuz ise Osmanlı Duraklama Devresi olacaktır.

Osmanlı Duraklama Devresi Padişahları

III. Mehmet (1595-1603)
I. Ahmet (1603-1617)
I. Mustafa (1617-1618)
II. Osman (1618-1622)
I. Mustafa (1622-1623) (2. kez)
IV. Murat (1623-1640)
Sultan İbrahim (1640-1648)

IV. Mehmet (1648-1687)
II. Süleyman (1687-1691)
II. Ahmet ( 1691-1695)
II. Mustafa (1695-1703)

Osmanlı Duraklama Döneminin İç Nedenleri

1. Merkezi otoritenin bozulması

I. Ahmet döneminde sancağa çıkma usulünün kaldırılması şehzadelerin deneyimsiz olmasına sebep meydana gelmiştir.
Bu nedenle şehzadeler saray kadınlarının ve başka görevlilerin tesirinde kalmıştır.

2. Tımar Düzeneğinin ve Eyalet Idaresinin Bozulması

Artan nüfus, tımar düzeneğinin bozulması ve celali başkaldırılarının çıkması hasebiyle şehirlere göç artmıştır.
Eyalet yönetiminde çoğalan rüşvetle belirleme edilme vaziyeti deneyimsiz ve malûmatsız yöneticileri arttırmıştır.

3. Ordu ve Donanmanın Bozulması

Bozulan tımar sistemi ile eyaletlerdeki asker adedi azalmış ve yeniçerilerin başına emir davranışları artmıştır.
Askerlikten değişik işlerle uğraşmaya başlayan yeniçeri “Ocak devlet içindir” anlayışı adına “Devlet Ocak içindir ” anlayışını benimsemiştir.

4. Ekonominin Bozulması

Azalan gelir kaynaklarının ve çoğalan masrafların meydana çıkması ekonominin bozulmasına sebep olmuştur.
Uzayan, kaybedilen savaşlar, çoğalan saray giderleri, sıklıkla dağıtılan cülus bahşişleri, coğrafi keşiflerle açılan yeni ticaret yolları hasebiyle İpek ve Baharat yolunun öneminin azalması ekonominin bozulmasını sağlamıştır.

5. Eğitim Düzeneğinin Bozulması

Yükselme döneminde en gözde eğitim kurumları iken medreselerin çağın gerisinde kalması, olumlu bilimlerin okutulmaması, rüşvet, erkek kayırma, beşik uleması programlar gibi nedenlerle eğitim sistemi zayıflamıştır.

6. Toplumun Yapısının Bozulması

Tımar düzeneğinin bozulmasıyla çoğalan göçler, huzur ve emniyet ortamının bozulması, ahlaki, kültürel ve ekonomik yönden bozulmalar devletin otoritesini zayıflatmıştır.

7. Toprak Düzeneğinin Bozulması

Tımar düzeneğinin bozulması, toprak düzeneğinin bozulması ve sonrasında çıkan celali isyanları ile meydana çıkan göç ile tarımsal imalat azalmış ve işsizlik seviyesi artmıştır.